Σκέψεις με αφορμή την παρακολούθηση της γενικής δοκιμής της παράστασης ''Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα'' του Φ. ΓΚ. Λόρκα, στο θέατρο ΑΡΓΩ

Μετάφραση - Διασκευή - Σκηνοθεσία: Αλέξανδρος Κοέν

Πέμπτη 11/4/2024

Σχόλιο της Μαρίνας Αποστόλου

''Εδώ μέσα γίνεται Ο,ΤΙ διατάζω ΕΓΩ...'', ''Καμιά εμπιστοσύνη: με υπηρετείς, εγώ σε πληρώνω'', ''Το μόνο δικαίωμα που έχεις είναι να υπακούς!'', ''Σ' αυτό το σπίτι δεν χωράει ούτε το ναι ούτε το όχι... Είμαι εγώ σε ετοιμότητα'', ''Οι κόρες μου δεν χρειάζονται άντρα!'', ''Η κόρη μου πέθανε παρθένα!''

Ο Αλέξανδρος Κοέν μεταφράζει, διασκευάζει και σκηνοθετεί το αριστουργηματικό έργο του Φεδερίκο Γκαρσία Λόρκα ''Το σπίτι της Μπερνάρδα Άλβα''. Σήμερα έλαβε χώρα η γενική δοκιμή και από αύριο ξεκινούν κανονικά οι παραστάσεις στο θέατρο Αργώ.

Πρόκειται για μια προσέγγιση πολύ ενδιαφέρουσα, με πρωτότυπα σκηνοθετικά ευρήματα και κυρίως με τη δέουσα ατμόσφαιρα. Αν όντως ο στόχος του σκηνοθέτη, ένας από τους βασικούς του, ήταν να καταγγείλει τη δικτατορία του Φράνκο (δηλαδή την εποχή που αφαιρέθηκε η ζωή του δραματουργού από τους φαλαγγίτες του Φράνκο), αυτός επετεύχθη άριστα. Όπως και ο εγκλεισμός των άγαμων θυγατέρων, η απόλυτη καταπίεση, η απαγόρευση της όποιας έκφρασης θηλυκότητας και τα ανύπαρκτα δικαιώματα των κοριτσιών όσο επικεφαλής της οικογένειας είναι η Άλβα.

Σε ένα απολυταρχικό καθεστώς, δεν υπάρχει κανένα περιθώριο να μιλήσεις, να εκφράσεις τη γνώμη σου πόσο μάλλον να φέρεις αντίρρηση. Γι' αυτό και ο Κοέν εισάγει το στοιχείο της ορατής σωματικής βίας, όχι μόνο όταν η μάνα υβρίζει την Ανγκούστιας για το μακιγιάζ της ενώ έχουν πένθος αλλά και πολύ νωρίτερα όταν την χτυπά όπως το ίδιο πράττει και έπειτα με τη Μαρτύριο (βλέπουμε αίμα στα πρόσωπά τους). Ενήλικες γυναίκες (ιδίως η Ανγκούστιας, 39 ετών κι όμως, παρουσιάζεται από τον σκηνοθέτη σαν μικρό παιδί με την ψιλή φωνή και το ασθενικό της φέρσιμο) ανέχονται τα χτυπήματα μιας γερασμένης γυναίκας που δεν σηκώνει κουβέντα.

Είναι η μέρα που κηδεύεται ο πατέρας τους. Στη σκηνή συναντάμε τα κορίτσια με μια σφουγγαρίστρα να καθαρίζουν ενώ η μάνα στη συνέχεια προστάζει: ''Λιγότερες φωνές, περισσότερα έργα!''

Ήταν πραγματικά ευφυές που πήρε (ο σκηνοθέτης) την πρόταση που λέει η δούλα στο πρωτότυπο κείμενο όταν θέλει να στηλιτεύσει την κοινωνική αδικία και τη φτώχεια: ''Μακάρι να μη μείνει ούτε ένας από εμάς για να έχει να λέει την ιστορία μας'' και την προβάλλει στον τοίχο στο θηλυκό γένος ακριβώς για να δείξει τη θλιβερή μοίρα των γυναικών στον μεσοπόλεμο, στη νότια επαρχία της Ισπανίας.

Τα σκηνικά αντικείμενα αρχικά μας θυμίζουν μια σχολική τάξη με την αυστηρή εκπαιδευτικό μιας άλλης εποχής έτοιμη ανά πάσα στιγμή να επιβάλλει σκληρές κυρώσεις σε όποια μαθήτρια τόλμησε να της αντιμιλήσει ή να πράξει το αντίθετο απ' ότι ορίστηκε.

Το φαίνεσθαι είναι πολύ σημαντικό για ένα ολοκληρωτικό καθεστώς, η έλλειψη εμπιστοσύνης είναι χαρακτηριστικό του ίδιον. Το γραφείο της Άλβα θα μοιάσει με γραφείο ανακριτή και ο σκηνοθέτης θα παίξει ερεθιστικά με τη λάμπα του πάνω στα πρόσωπα των κοριτσιών ένα προς ένα. Είναι η σκηνή του γεύματος που ο Κοέν επέλεξε να μεταμορφώσει σε ανακριτική διαδικασία, τρόπον τινά.

Γενικότερα, ο Κοέν είναι ο μετρ του σκότους σκηνοθετικά. Έχει τόσο ερωτική σχέση με αυτό που στην παρούσα παράσταση το χρησιμοποιεί πολύ. Πχ ακούμε και ατάκες από τις πρωταγωνίστριες μέσα σε πλήρες σκοτάδι.

Στις χούντες, υπάρχουν επίσης πάντα καλοθελητές. Άτομα γεμάτα συμπλέγματα (βλέπε την Πόνθια με την ταπεινή καταγωγή, τη μητέρα πόρνη, την αφαίρεση ζωής πουλιών που ανήκαν στον σύζυγό της αλλά και τη βία εναντίον του όταν ζούσε) που ρουφιανεύουν και απολαμβάνουν να σπέρνουν τη διχόνοια και να χύνουν δηλητήριο. Τέτοιο λοιπόν είναι το δραματικό πρόσωπο της Πόνθια (εξαιρετικές εκφράσεις προσώπου της ηθοποιού - σατανικό χαμόγελο όπου πρέπει). Ένας χαλίφης στη θέση του χαλίφη... Την συλλαμβάνουμε να τείνει να υποκαταστήσει την Άλβα ενώ μιλάει το ίδιο αυταρχικά στην επαναστατική και φιλελεύθερη Αδέλα.

Σε τέτοιου είδους καθεστώτα επίσης, ο κόσμος είναι σκληρός, επιθυμεί το κακό του διπλανού του (βλέπουμε τη Μαρτύριο να θέλει τον θάνατο της άτυχης Αδέλα) και δεν πρόκειται να αλλάξει εύκολα ιδίως αν πάρει την εξουσία στα χέρια του (βλέπε τη Μαγδαλένα στο τέλος πώς κάθεται στο γραφείο της Άλβα και πώς ακόμη κοιτάζει τις αδελφές της ενώ νωρίτερα όταν μαθεύτηκε πως μια νέα κοπέλα στο χωριό γέννησε ανύπαντρη παιδί και προσπάθησε να το κρύψει φώναζε πρώτη και καλύτερη όλο μένος να την σκοτώσουν...).

Ήταν επίσης πρωτότυπο που πήρε την ιδέα της κοπέλας που δεν την αφήνει ο αρραβωνιαστικός της να βγει ούτε στην πόρτα και ούτε κοκκινάδι στο χείλι να φορέσει και την ένωσε με τη λυπητερή ιστορία της άλλης νεαρής γυναίκας (ακούμε ένα μικρό όνομα, την Αδελαΐδα) με τον πατέρα της που εξαπάτησε μάνα και γιαγιά τονίζοντας έτσι την κατώτερη θέση της γυναίκας αλλά και την πρωτοκαθεδρία του άντρα που ενεργεί όπως θέλει αυτός χωρίς να υφίσταται τιμωρία καμιά.

Το χρήμα, η τεράστια δύναμή του ("το προικιό παντρεύει το στοιχειό'' λέει μια παλιά ελληνική παροιμία...), οι συνέπειες της έλλειψης αυτού κυρίως στη ζωή των γυναικών, λαμβάνει εξίσου μια σημαντική διάσταση στην παράσταση.

Μου άρεσαν πάρα πολύ οι ηχητικές του προσθήκες, ως επί το πλείστον με τη φωνή της κυρίας Αιμιλίας Υψηλάντη αλλά και τα αχνά αλλά αντιληπτά ακούσματα από την ισπανική τότε χούντα. Ηλεκτρίζανε την ατμόσφαιρα και προκαλούσαν το συναίσθημα των θεατών. Το ίδιο και με την προβολή στον τοίχο της εικόνας της Χοσέφα, της μητέρας της Άλβα που είναι παρανοϊκή, έγκλειστη κι αυτή σε ένα δωμάτιο χειρότερα κι από ζώο αλλά με εκλάμψεις λογικής, ωστόσο.

Βεβαίως, η πόρτα που ανοιγόκλεισε αρκετές φορές, το φως που ερχόταν απέξω, σύμβολο και αυτό του κατ΄ οίκον περιορισμένου βίου των γυναικών αυτών που παρακολουθούν τη ζωή να περνάει μπροστά τους σαν ένα τρένο στο οποίο δεν επιβιβάζονται ποτέ.

Ευρηματική ήταν σκηνοθετικά και η παράλληλη δράση εναλλάξ κάτω των Άλβα - Πόνθια και στο πάνω αριστερό από τη μεριά των θεατών μέρος της σκηνής των δύο νεαρών κοριτσιών Αδέλα - Μαρτύριο.

Μου άρεσε επιπλέον η μουσική, είναι πρωτότυπη απ' ότι διαβάζω στο δελτίο τύπου, το πιστόλι και το φλασκί της Άλβα (την βλέπουμε λοιπόν και να πίνει), τα καλλυντικά των κοριτσιών (η θηλυκότητα ακρωτηριάζεται τόσο από τη μάνα όσο και από το επιβεβλημένο κοινωνικό κλίμα), το δαντελένιο σουτιέν της Μαρτύριο και το αισθησιακό χάδι πάνω στο στήθος της πάλι με τον ίδιο σκοπό, δηλαδή την κατάδειξη της απαγορευμένης θηλυκότητας, η ανάληψη ευθυνών από τη Μαγδαλένα μετά τον παράξενο χαμό της Άλβα...

Πρώτη φορά παρακολουθώ γενική δομική σε θέατρο. Alexandros Cohen σ' ευχαριστώ! Καλή αρχή + καλή επιτυχία σε όλον τον θίασο!

Πληροφορίες για την παράσταση εδώ: https://www.facebook.com/TheatroArgo/?locale=el_GR

https://www.youtube.com/watch?v=K5qOI7vQzrg&ab_channel=AlexandrosCohen